Μπορεί ένα ευρέως χρησιμοποιούμενο πρόσθετο τροφίμων να προκαλεί κοιλιοκάκη;

 

Η κοιλιοκάκη είναι μια αυτοάνοση διαταραχή. Θεωρείται ότι η γλουτένη -πρωτεΐνη που βρίσκεται στο σιτάρι, τη σίκαλη και το κριθάρι- πυροδοτεί το ανοσοποιητικό σύστημα το οποίο επιτίθεται στο έντερο.

Η ασθένεια μπορεί να βλάψει σοβαρά την υγεία αλλά κανείς δεν γνωρίζει με βεβαιότητα ποια είναι η αιτία. Τώρα, μια επισκόπηση στο Frontiers in Pediatrics αναφέρει ότι ένα κοινό πρόσθετο τροφίμων μπορεί να προκαλέσει αυτές τις αυτοάνοσες επιθέσεις.

Είναι αβέβαιο τι ακριβώς προκαλεί την αυτοάνοση αντίδραση απέναντι στη γλουτένη. Ειδικές μεταλλάξεις σε ένα γονίδιο που σχετίζεται με την ανοσία και ονομάζεται HLA-DQ φαίνεται ότι είναι απαραίτητες για την ανάπτυξη της κοιλιοκάκης. Μία παραλλαγή του HLA-DQ υπάρχει σε κάθε πάσχοντα αλλά οι παραλλαγές είναι επίσης παρούσες στο 30% του γενικού πληθυσμού.

Πρόσφατα, τα πρόσθετα τροφίμων έχουν προταθεί ότι συμβάλλουν στην ασθένεια και μεταξύ αυτών, η τρανσγλουταμινάση, ένα βακτηριακό ένζυμο. Η τρανσγλουταμινάση χρησιμοποιείται στη βιομηχανική επεξεργασία κρέατος, γαλακτοκομικών και ψημένων προϊόντων διατροφής.

«Η μικροβιακή τρανσγλουταμινάση μπορεί να κολλήσει μαζί τις πρωτεΐνες, κι έτσι χρησιμοποιείται για να βελτιώσει την υφή των τροφίμων, την γευστικότητα και τη διάρκεια ζωής ενός τροφίμου», λέει ο Aaron Lerner, επισκέπτης καθηγητής στο Ινστιτούτο Aesku. Kipp στη Γερμανία και εκ των συγγραφέων της μελέτης. «Αυτό το ένζυμο λειτουργεί όπως η τρανσγλουταμινάση που παράγεται από το σώμα μας, η οποία είναι γνωστό ότι αποτελεί στόχο της αυτοανοσίας στην κοιλιοκάκη».

Αλλά αν η τρανσγλουταμινάση παράγεται επίσης στους ιστούς μας – και από τα δικά μας βακτήρια του εντέρου – ποια διαφορά μπορεί να κάνει η παραπάνω ποσότητα που λαμβάνουμε από τη διατροφή μας;

Πρώτον, η δική μας τρανσγλουταμινάση έχει διαφορετική δομή από το μικροβιακό είδος, κάτι που επιτρέπει την αυστηρή ελεγχόμενη δραστικότητά της. Και δεύτερον, ενώ η μικροβιακή τρανσγλουταμινάση παράγεται από κάποια βακτήρια του εντέρου, η ποσότητα του ενζύμου μπορεί να αυξηθεί σημαντικά ύστερα από μια μόλυνση, από τα αντιβιοτικά, από το άγχος ή από την κατανάλωση βιομηχανικά επεξεργασμένων τροφίμων.

 

Ο μηχανισμός

Τι συνδέει όμως τη γλουτένη, τη τρανσγλουταμινάση και το γονίδιο HLA-DQ με την αυτοάνοση διαταραχή;

«Τα θραύσματα της γλουτένης ή τα πεπτίδια που παραμένουν μετά την πέψη είναι εξαιρετικά ευαίσθητα στην τρανσγλουταμινάση, που τα τροποποιεί για να παράγουν μια ποικιλία από νέα πεπτίδια» εξηγεί ο Lerner. «Αυτά τα ασυνήθιστα πεπτίδια είναι ιδιαίτερα πιθανό να αντισταθούν στην περαιτέρω διάσπαση και να αναγνωριστούν ως «ξένα» από ανοσοποιητικούς υποδοχείς του HLA-DQ μέσα στο τοίχωμα του εντέρου – αλλά μόνο σε εκείνους που φέρουν τις παραλλαγές HLA-DQ που σχετίζονται με την κοιλιοκάκη».

Υπάρχει όμως ένα ερώτημα: εάν τα θραύσματα της γλουτένης διεγείρουν τα ανοσοκύτταρα, γιατί η ανοσολογική απάντηση στοχεύει τη τρανσγλουταμινάση;

Ο Lerner λέει: «Σε μία από τις δικές μας μελέτες, εξετάσαμε αντισώματα από το αίμα των ασθενών με κοιλιοκάκη και διαπιστώσαμε ότι τα περισσότερα αντισώματα ήταν δραστικά έναντι των συμπλεγμάτων της τρανσγλουταμινάσης που ήταν συνδεδεμένα με τα θραύσματα της γλουτένης, παρά με τα δύο συστατικά όταν ήταν μόνα τους. Αυτό ήταν αληθές τόσο για τα μικροβιακά όσο και για τα ανθρώπινα σύμπλοκα τρανσγλουταμινάσης».

Με άλλα λόγια, η μικροβιακή τρανσγλουταμινάση (δεσμευμένη στα θραύσματα της γλουτένης) θα μπορούσε στην πραγματικότητα να είναι ο στόχος της ανοσολογικής απόκρισης στην κοιλιοκάκη – και η επίθεση στη δική μας τρανσγλουταμινάση απλώς μια περίπτωση λανθασμένης ταυτότητας. Η μικροβιακή τρανσγλουταμινάση που υπάρχει στα επεξεργασμένα τρόφιμα είναι επομένως μια πιθανή περιβαλλοντική αιτία της κοιλιοκάκης.

 

---

• Microbial Transglutaminase Is Immunogenic and Potentially Pathogenic in Pediatric Celiac Disease

Matthias Torsten and Lerner Aaron

Front. Pediatr., 11 December 2018 | https://doi.org/10.3389/fped.2018.00389